حنیف شریف ءِ ناول ’’افسانہ‘‘ کہ من ءَ دست کپت من باریں چیا سک٘ ءَ گل بوتاں۔ ناول ءِ دست کپگ ءُ انسٹاگرام ءِ اسٹیٹس ءِ ہمراہی ءَ، من ءَ منی ہم وانوکیں ٹیچر ءِ کال اتک کہ زوت بیا رواں کلاسانی وہد انت، لیٹ باں۔ من ءَ چہ دُرٛستاں گیش وانینگ وش بیت ءُ منی دل ءَ منی دل ءِ نزّیک تریں مردم منی نودربر انت۔ بلئے آ روچ ءَ کہ من ءَ منی سنگت ءَ کال کُرت کہ بیا رویں، باریں چیا من ءَ حنیف ءِ کتاب یلہ کنگ ءَ دل بوئگ ءَ نہ ات ۔ بلئے مجبوریءَ شُتاں کلاس ءَ، واتر اتکاں تہ سنگتاں اسٹیٹس رپلائی کُرتگ کہ کتاب ءَ وان ئے من ءَ بدے ئے۔ ہمے مسیجانی میان ءَ یک سنگتے گوٛشگ ءَ ات کہ آئی ءِ حیال ءَ آئی ءَ، حنیف ءِ نوکیں کتاب افسانہ ءَ ”چگرد پُل انت“ ءِ بو پیداک انت۔ من ءَ جُست ئِے گپتگ ات کہ، تو چی گوٛش ئے؟
من کتاب بندات نہ کُرتگ ات، گُڈا من سنگت پسو دات کہ من ہچ گوٛشت نہ کناں۔
من کتاب ءِ اولی دہیں تاک کہ ونت اںت، من ءَ سنگتے ءِ میسج اتک کہ، ’’افسانہ ءَ مہ وان کہ ترا پدا ’’پینک اٹیک‘‘ گِراںت۔ ہاہاہا۔‘‘
من سنگت جُست گپت ’’پرچیا؟‘‘
آئی ءَ پسّو دات کہ اے کتاب مئے چاگرد ءِ آدینک انت، گُوٛشت ئِے ، پورئیں کتاب ءَ یک کیریکٹرے کَش، باقی دُرٛستیں کریکیٹر مئے وڑیں سِلّیں زندگی ئے گوازینگ ءَ انت۔
باز جیڑگ ءَ پد، من کتاب بندات کُرت۔
کتاب کہ بندات کُرت، لہتیں تاکانی وانگ ءَ پد باریں چیا من ءَ کتاب پہ وانگ ءَ دل نہ بوت۔ دل ءَ اتک کہ چو جلدی کتاب ءَ بہ واناں جلدی ہلاس بیت ءُ منی دل لوٹگ ءَ نہ ات کہ من کتاب ءَ ہلاس بہ کناں۔
کتاب بد بحتی ءَ ہلاس بوت ءُ منی دل باریں چیا یکیم نہ بوت۔
افسانہ:
کتاب ءِ سرا گپ٘ سک٘ ءَ گرٛان اِنت کہ لٹریچر بلاہیں دنیائے۔ پدا مئے وڑیں کسانیں ءُ کم زانتیں مردمے کہ گپ بہ کنت، چیزاں مان گیشّینیت۔
بلئے چو کہ حنیف ءِ ناول، مئے وتی ناول انت، اے ناول ءِ تہا من وتی چاگرد ءِ ہمراہی ءَ وتی جند، وتی ہمراہ ءُ چاگرد ءِ تہہ ءِ کُلیں مردم دیستگ انت۔ گُڈا وت ءَ را کہ دیستگ بائدیں سنگتاں مئے وتی بابت ءَ گپّ ءِ جَنگ ءِ سرا ایراد مہ بیت۔
سنگتءِ گپ راست بوت، کتاب ءَ من ءَ ’پینک اٹیکے‘ سرا دات، بلئے کتاب ءِ ہلاسی ءَ من ءَ چہ منی گولیاں گیشتر مہکم تر کُرت۔
کتاب چہ ٹریجڑی ءَ سرریچ ات:
کتاب مئے چاگرد ءِ ہما عاشق ءِ قِصّہ ءَ آرگ ءَ ات کہ آئی ءَ آئی ءِ دوستریں جنک نہ رَسیت۔ ہما پوریاگر ءِ قِصّہ ءَ آرگ ءَ ات کہ آئی ءِ چم٘اں ہرچیز پوریاگری انت۔ ہما مُلّاءِ قِصّہ ءَ آرگ ءَ ات کہ وتی جنک ئِے پہ وانگ ءَ مہ کن کُرتگ انت۔ ہما ڈاکٹر ءِ ہم قِصّہ ءَ آرگ ءَ ات، کہ آئی ءِ اینچو باز وانگ ءَ پد ہم ، بس پہ وت ءَ زندگی کنگ ءَ ات۔
Nostalgia:
من کسانی ءَ تربت شہر ءَ کلّگ ءَ بوتگاں، منی دُرٛستیں یات ہمودا انت۔ وہدے ما چہ میتگ ءَ لڈّ ءُ بار کُرت تربت شہر ءِ نیمگا اتکیں، تا ہما انت من ءَ تربت وش نہ بیت۔ ہما تربت کہ کُلیں مردم بلوچ انت، وتی زمین اِنت۔ بلئے انگت ہمے تربت ءِ تہا من بےتاہیر اوں۔ پورا چیزے جاگہے ءَ پشتکپتگ۔ آ پورا ہما کہوریں درٛچک اِنت کہ من آئی ءِ چیرءَ نِشتگ لیب کُرتگ۔ ہما اسکول انت کہ اودا من ونتگ۔
پہ وشّی لڈّ ءُ بوج کنگ وش٘ی ئے، بلئے جنگے ءِ عہد ءَ لٹ ءُ برگ ءُ کُشگ ءِ عہد ءَ لڈ ءُ بوج کنگ، عزابی ئے، بےعزتی ئے، نادزرسی ئے۔ ہما کلگ آبادیں کلگ ویران بوت، دیوان ویران بنت، زندگیں درٛچک ءُ مُلک گیمُران بنت، حُشک بوان بنت۔
من باز رندءَ جیڑیتگ کہ لڈّ ءُ بوج ءَ پد وتی ابیتکیانی قِصّہ ءَ نبشتہ کناں، ہچبر من بندات نہ کُرتگ ءُ اے گپ منی دلءِ سرا ایر بوتگ۔ افسانہ من ونت، چہ وانگ ءَ پد دل تاہیر گپت کہ، ’جی ہو منی قِصّہ نبیسگ بوتگ، منی ابیتکیاناں زُبانے دیگ بوتگ۔ جی ہو ابید ءَ منی قِصّہ نبشتہ کُرتگ۔‘
جنگ:
باز وہدءَ من ءَ منی نزّیکیں مردماں گوٛشتگ کہ، ترا چے کار انت گوں ہرچیز ءَ دست مان کنگ ءَ ئے؟ من کہ جُست گپتگ چوں بزاں؟ آہانی جواب بوتگ کہ، کُجا یک٘ے برگ بیت، تئی سوشل میڈیا ءَ پوسٹ دُرٛستاں ساری انت۔ کُجا باریں جنینے دگانی سرا گِّران کنگ بیت تو چہ دُرٛستاں پیسر سوشل میڈیا ءَ دئے ئے کہ، ’’من بلوچیں ماتے آں، پہ بداں شہماتے آں” کُجام مات، کُجام بلوچ، کُجام شہمات؟ ادا ہچ نیست، ہچ نہ بیت، سر گوں سنگاں میڈینگ نہ بیت۔۔۔۔‘‘
آہاں گوٛشتگ کہ’’ کُجا جنگولے جنَگ بیت، تو دیئے کہ ’’بیا اے پروانگ ءَ زمین ءِ ما، گیر آروں داں جنگ قِصّہ کنگ‘‘
’’غریبی چُکے ئے، وتی غریبی ءَ کن، بس وانگ ءَ دلگوش بہ دئے، پہ وت چیا مفت ء حُدا اڑ ءُ جنجال پیداک کن ئے۔‘‘
بلئے افسانہ ءَ من ءَ سوج داتگ کہ اے سِلیں چاگرد ءَ، مایوسیں چاگرد ءَ، کمزانتیں چاگرد ءَ ملنگ بوئگی اِنت ءُ پسہ دئیگی انت کہ، جی ناں من غریبے نہاں، من بلوچے آں، بلوچ پہ وتی مات ءُ برٛاتاں اوشتیت ءُ پُشت نہ دنت ، ظالم ءَ گوٛشیت ظالم، جابر ءَ گوٛشیت جابر۔ جزباتی بوئگی نہ ئیں بلئے، افسانہ قِصّہ آرگ ءَ ات، افسانہ مئے جنگ ءِ قِصّہ ءَ آرگ ءَ ات۔ افسانہ بلوچ ءِ قِصّہ ءَ آرگ ءَ ات۔ افسانہ مارا حال دیگ ءَ ات کہ جند پیر انت، یا کسان انت، سفر سک٘ دور انت۔ ٹوپ ءُ بمب ءِ آواز انت، کپتگیں لاش انت، بُرتگیں برٛات انت۔ بلئے ہمےعہد ءَ کماشیں، بیماریں مردے کہ نام ئِے ملنگ انت ، جُنزان اِنت، آ وتی پیری ءَ کِمار کنگ ءَ نہ اِنت، وتی پادانی دردانی نام ءَ گرگ ءَ نہ اِنت۔ آ گِلگ کنگ ءَ نہ انت، بہانہ شوہازگ ءَ نہ انت۔ بس جُنزان انت کہ جُنزان انت۔
حنیف ءِ کتاب ءَ بلوچ ءِ تب، بلوچ ءِ زند ءِ گوٛازینگ ءِ وڑ ءُ پیم، آ ہانی اڑ ءُ جنجال دیما آورتگ انت۔ عکسے پیش داشتگ۔ چُش کہ جاتو وہدے وتی پت ءِ کِرّا درٛوگ بندگ ءَ بیت ءُ قِصّہے اڈ دیگ ءَ بیت کہ چون آئی ءَ جنگ کُرتگ، چوں پہ وتی سنگتاں اوشتاتگ۔ جاتو ءِ پت ہم زانت کہ جاتو درٛوگ سازگ ءَ اِنت، بلئے ہمدا کہ جاتو گوٛشیت کہ، ”بلئے بچک لگور ترّ اِت۔ رند ءَ چاراں، مرد ءَ وتاس دست ءَ انت ءُ میدان انت۔ برو کہ نہ روئے، ءُ من ہموداا اوشتات، دات زاہ، دات زاہ۔ اناگاہ ءَ جاتو ءِ پت پاد اتک، چُپت کُرت جاتو ءَ شہماتے. جاتو سُہر ترّ اِت۔
جاتو ءَ جُست کُرت چیا؟
پت: تو مرچاں زاہ دئے۔ لجّ نہ کنت ترا۔ شرّ انت، اے زاہ ترا کئے سوج دیگ ءَ انت؟‘‘
اے پت ءِ شہمات بلوچ ءِ ذہنیت ءَ پیش دارگ ءَ انت۔ پت ءَ را چُک ءِ جنگ ءَ گوں مسئلہ نہ انت، مرگ ءِ دیما اوشتگ ءُ مرگ ءَ را چم سُہری دیگ ءَ مسئلہ نہ انت۔ بلئے پت ءِ کِرّا زاہ مسئلہے، بلوچ ءِ کِرّا زاہ مسئلہے۔
دگہ جاہے ابید وہدے ملنگ ءِ قِصّہ ءَ آرگ ءَ انت کہ، ” ملنگ سک مِریں ءُ ٹہوکیں مردمے ات“۔ ابیدءَ گوٛشیت ،’’اگاں جنگ کہ کنگی انت گُڈا ترا ملنگ ءِ وڑیں سکّ مِریں ءُ ٹہوکیں مردمے بوئگی انت۔‘‘
مئے کِرّا مردم باریں چونیں حیلہ ءُ بہانہ ساز انت کہ ما غریبیں، پت مزدورے، دہکانے ، مارا کار نیست۔ بلئے ملنگ ءِ پت ڈی سی ءِ دفتر ءَ چپراسی ات۔ ”آئی ءَ بہہ نہ گوٛشت من غریبی اوں، آئی ءَ دائم ءَ گوٛشت ما غریبیں، آئی ءَ بہہ نہ گوٛشت منی کُٹم ءُ ٹکّ۔ آئی ءَ مُدام گوٛشت ”ما بلوچ“ ہمے چپراسی ءِ چُک بلوچے بیت، بہانہ نہ سازیت کار کنت، جُہد کنت، عزابی، اڑ ءُ جنجالانی دیما چو کوہ ءَ مُہکم بیت۔ پرچا کہ ملّگ بلوچے ات، پہ بلوچاں جُہد ءَ ات۔
دگہ جاہے وہدے ابید ءَ کہ اچ کنگ ءَ نہ بیت گُڈا رؤت ہوٹل ءَ نِندیت۔ ابید ہردیں کہ ہوٹل ءَ رؤت جیڈیت کہ اے بلائیں شہر ءَ گپ نیست۔ اودا بس ابید اے گپ ءَ سرپد بیت کہ مرچی شہر ءَ چی بوتگ۔
”باندا یار بازار بند انت۔‘‘
’’چیا؟ ‘‘
’’پرّگ بند ہڑتال انت‘‘
ہو ہو، گُڈا دُرستیں مردماں وتی وتی تیاری کُرت، سامان زُرت، بلئے کسّ ءَ جُست نہ کُرت کہ چیا ہڑتال انت۔
سال ءُ قَرن گوٛستگ انت بلئے انگت ما جُست نہ کُرتگ کہ چیا ہڑتال انت، چیا پرّگ جام انت؟
ہلاسی:
وتی چاگرد ءَ کہ مردم گندیت تا گُمان بیت کہ ہرچیز ہلاس بوتگ، بس پہ وت زندگی کنگی انت، دُرٛست شموشگی انت، ببا دیگی انت۔ زندگی ءِ ریس ءَ انچو مانگیشّگی اِنت کہ روچےءَ چو ’’افسانہ‘‘ ءِ مرد ءَ وتی جند ءِ شہر ءُ میتگ ءَ گار بہ بئے۔ چاہ والاہے درگیتک مہ کنئے ءُ داں ہوش بہ کن ئے تا ایمبولینس ءِ تہا ٹریفک ءَ پَسّیتگ ئے، جند پیر مرد انت، ریش اسپیت انت۔ ءُ جیڈگ ءَ ئے کہ من واقعی زندگی ئے گوٛازینتگ یا رَد دئیگ بوتگوں،ریسے ءَ گوں کپتگوں، بس تچگ ءَ بوتگوں ءُ نوں کہ دمبُرتگوں تا نہ زانگ ءَ اوں کہ چیا تچگ ءَ بوتگوں۔
منی دل ءَ افسانہ 1970 ءَ ودی بوتگیں درٛانڈیہیں مردے ءَ، 2023 ءِ بلوچے ءِ واستہ کہ وتی زمین ءَ نشتگ پہ ہمائی ءَ نبشتہ کُرتگ، پہ ہمائیءَ قِصّہ آؤرتگ، ہمائی ءِ چاگرد ءِ آدینک بوتگ۔ ہما بچک کہ گار بوتگ، دلپرٛوش بوتگ، ہمائِے شوہاز کُرتگ، سِکین داتگ ءُ زندگ کُرتگ۔